Świteź

PIERWIOSNEK

Pierwszy utwór cyklu. Ma formę dialogu Ja i Kwiatka – tytułowego pierwiosnka, jedynie pierwsza strofa nie jest przypisana do żadnego z tych głosów. Ja niepokoi się, że Kwiatek zakwitł za wcześnie, że zabiją go częste na początku wiosny przymrozki. Pierwiosnek się tym wcale nie martwi, […]

ROMANTYCZNOŚĆ

Drugi utwór cyklu, niewątpliwie jedno z arcydzieł w dorobku Mickiewicza. Akcja Romantyczności dzieje się w miasteczku (nie na wsi!). Jej główna bohaterka, Karusia, przeżywa utratę kochanego chłopca, Jasia, który niedawno umarł w nieznanych okolicznościach. Dziwne zachowanie dziewczyny – rozmowy ze zmarłym, […]

ŚWITEŹ. BALLADA. DO MICHAŁA WERESZCZAKI

Trzeci utwór cyklu. Jego pierwsze strofy – poprzedzający zawiązanie się akcji opis jeziora – omówiłem w dziale Czytelnik. Aby wyjaśnić zagadkowe zdarzenia, które burzą spokój ludzi mieszkających nad jeziorem Świteź, miejscowy dziedzic zarzuca sieć w głębinę […]

ŚWITEZIANKA. BALLADA

Czwarty utwór cyklu, niewątpliwie jedno z arcydzieł w dorobku Mickiewicza. Jest to historia dwojga młodych ludzi. (Na pewno ludzi? To się okaże…) On ją kocha, ona go mami: wymusza na nim przysięgę wierności, żeby potem, pod zmienioną postacią, uwieść go i zgubić. Można powiedzieć, że jego […]

RYBKA. BALLADA (ZE ŚPIEWU GMINNEGO)

Piąty utwór cyklu. Kolejna ballada o nieszczęśliwej miłości. Mickiewicz opowiada historię dobrze wszystkim znaną: o szczerej dziewczynie z ludu i zepsutym dziedzicu, który ją w sobie rozkochał, a następnie porzucił z dzieckiem, by ożenić się z kobietą równego sobie stanu. Tyle że ciąg dalszy historii […]

POWRÓT TATY. BALLADA

Szósty utwór cyklu, z najbardziej oczywistym, ale z innej perspektywy zaskakującym morałem. Modlitwa dzieci wybawia ich ojca, kupca z rąk zbójców. Zawdzięcza on życie i majątek pobożności swoich pociech, które codziennie przed świętą figurą na rozstaju dróg za miastem prosiły o jego szczęśliwy […]

KURHANEK MARYLI. ROMANS (MYŚL ZE ŚPIEWU LITEWSKIEGO)

Siódmy utwór cyklu. Jego centrum stanowią liryczne, żałobne monologi trojga osób idących odwiedzić grób (tytułowy kurhanek) młodej, nagle zmarłej dziewczyny i rzewnie ją opłakujących: Jasia (ukochanego dziewczyny), Matki i Przyjaciółki. Wprowadzeniem, dzięki któremu czytelnik orientuje się w realiach […]

DO PRZYJACIÓŁ, POSYŁAJĄC IM BALLADĘ „TO LUBIĘ” oraz TO LUBIĘ. BALLADA

Ósmy i dziewiąty utwór cyklu. Wiersz Do przyjaciół… ma charakter okolicznościowy, i jednocześnie autotematyczny. Okolicznościowy, bo dotyczy pozaliterackiego faktu o wymiarze towarzyskim, międzyludzkim: przesłania przez poetę jego przyjaciołom ballady To lubię. Autotematyczny, bo mówi o poezji: o posyłanej balladzie, ale też o terapeutycznej funkcji, jaką […]

TO LUBIĘ

RĘKAWICZKA. POWIASTKA (Z SZYLLERA)

Dziesiąty utwór cyklu. Pojawiający się w podtytule „Szyller” to Friedrich Schiller (1759-1805), wybitny poeta niemiecki, z perspektywy polskiego romantyzmu jeden z najważniejszych poetów europejskich. Rękawiczka jest swobodnym przekładem jego utworu. Opowiada historię dzielnego rycerza, Emroda, który bez strachu idzie […]

PANI TWARDOWSKA. BALLADA

Jedenasty utwór cyklu. Tytułowa bohaterka pojawia się dopiero pod koniec ballady, co więcej, nie we własnej osobie, a jedynie wspomniana przez swego męża, imć Twardowskiego, w rozmowie z Mefistofelesem. Jednak sama wzmianka o niej wprawiła diabła w taki popłoch, że uciekł i ponoć nadal ucieka… […]

TUKAJ, ALBO PRÓBY PRZYJAŹNI. BALLADA WE CZTERECH CZĘŚCIACH

Dwunasty utwór cyklu, a drugi poświęcony motywowi paktu z diabłem. Pisałem o tej balladzie tutaj. Tytułowy bohater, Tukaj, może uniknąć nieuchronnej zdawałoby się śmierci i zyskać nieśmiertelność. Warunkiem jest posiadanie przez niego przyjaciela, takiego, któremu może zaufać bez reszty i w każdej sprawie. […]

LILIJE. BALLADA (Z PIEŚNI GMINNEJ)

Trzynasty, przedostatni utwór cyklu, niewątpliwie jedno z arcydzieł w dorobku Mickiewicza. Ballada opowiada historię zabójstwa dokonanego na mężu przez żonę. Po dokonanej zbrodni kobieta grzebie ciało, „grób liliją zasiewa” i postanawia żyć, jak gdyby nigdy nic, udając, że mąż „na wojnie […]

DUDARZ. ROMANS (MYŚL Z PIEŚNI GMINNEJ)

Czternasty, ostatni utwór cyklu. Tytułowy bohater to stary, wędrowny muzyk, który trafia nad Niemen, można powiedzieć, że w rodzinne strony Mickiewicza. W jednej z tamtejszych wsi śpiewa piosenkę, a zgromadzeni rozpoznają ją jako swojską. Wtedy dudarz opowiada im smutne dzieje poznanego w Królewcu […]

Dzieci

Dzieci są głównymi bohaterami jednego tylko utworu – Powrotu taty. Oprócz tego pojawiają się na dalszym planie w kilku innych ogniwach cyklu, na przykład w Lilijach czy w Świtezi. Symptomatyczne, że z zasady nie mają one imion, a często również płci. Dzieje się tak przede wszystkim […]

Kara

W świecie Ballad i romansów kar, a właściwie rzekomych kar z reguły nie wymierzają ludzie. Zdarzają się oczywiście takie ludzkie zachowania, które można interpretować w kategoriach wymierzania sprawiedliwości – tak można rozumieć na przykład gest Emroda w Rękawiczce – jednak najczęściej rzekoma […]

Kobieta

Kobieca bohaterka utworów wchodzących w skład Ballad i romansów zazwyczaj ukazywana jest w kontekście erotycznym, z perspektywy miłości nieszczęśliwej i najczęściej już minionej: albo odtrąciła ona kochanka (jak strasząca Maryla w To lubię, pasterka z Dudarza lub – to przykład najbardziej skrajny – […]

Mężczyzna

W przeciwieństwie do kobiet, mężczyźni nie są jedynie bohaterami historii miłosnych. Obok Jasieńka (Romantyczność) , Józia (To lubię) czy bezimiennego bohatera opowieści dudarza, którzy umarli z miłości, obok „chłopca pięknego i młodego” (Świtezianka) i „obłudnika” (Rybka), którzy zdradzili swoje kobiety, występują w Balladach i romansach inni […]

Miłość

Miłość w Balladach i romansach jest najczęściej erotyczna i – co szczególnie ciekawe – nieszczęśliwa. Zdarza się oczywiście, że Mickiewicz opowiada o miłości dzieci do ojca (Powrót taty) lub matki do córki (Kurhanek Maryli), najczęściej jednak – właściwie stale – mówi […]

Modlitwa

Ryzykując uproszczenie, można powiedzieć, że świat Ballad i romansów nie jest chrześcijański, ale chrześcijaństwo jest ważną częścią tego świata. Zdarza się oczywiście, jak w Powrocie taty, że ta ogólna reguła nie obowiązuje, bo świat przedstawiony w tej akurat balladzie jest właśnie chrześcijański, o czym dowodnie […]

Opowieść

Wiele zdarzeń w Balladach i romansach zostaje opowiedzianych przez bohaterkę lub bohatera, a nie przez narratora. Oznacza to, że Mickiewicz opowiada o ludziach, którzy opowiadają o zdarzeniach. Tak jest oczywiście w utworach przypominających krótkie dramaty (Pierwiosnek i Kurhanek Maryli); w drugim z nich pod tytułem znajduje się po prostu […]

Postać fantastyczna

Obok ludzi świat Ballad i romansów zasiedlają rozmaite osoby nieludzkie – z reguły albo już nieludzkie (upiory, duchy, zjawy, czyli ludzie po śmierci), albo ponadludzkie (czyli postaci potężniejsze od ludzi, podobne do nich cieleśnie). Jedną z najbardziej interesujących postaci obdarzonych mocami […]

Rośliny

W świecie przedstawionym Ballad i romansów zwierzęta występują rzadko i jedynie w bardzo odległym tle zdarzeń. Co innego rośliny, te – niemal wyłącznie dzikie – odgrywają ważną rolę co najmniej w kilku tekstach, a w przypadku dwu utworów są nawet ich tytułami (Pierwiosnek, Lilije). Szczególnie […]

Śmierć

Są wśród bohaterek i bohaterów Ballad i romansów takie osoby, które po śmierci istnieją jedynie w pamięci ludzkiej: bohaterkę Kurhanka Maryli opłakują jej bliscy, zaś zmarłego na obczyźnie Litwina przypomina swoim śpiewem Dudarz. Ale są też takie, które po śmierci istnieją wyraźnie […]

Władca

Władcy nie należą do ważnych bohaterów Ballad i romansów. Zazwyczaj pojawiają się w tle, jak bezimienny król w Rękawiczce lub wspomniany w Lilijach Bolesław (zapewne Chrobry, skoro mąż bohaterki brał udział w jego wyprawie „na Kijowiany”). Władcą z pewnością jest […]

Woda

Przedstawienia wody są w omawianym cyklu naznaczone charakterystyczną podwójnością. Po pierwsze, jeziora Świteź i Kołdyczewo oraz rzeka Niemen współtworzą swojskie krajobrazy rodzinnej okolicy poety (jeden z późniejszych wierszy Mickiewicz rozpocznie słowami: „Niemnie, domowa rzeko moja!”). Po drugie, woda w Balladach i romansach […]

Wydarzenie fantastyczne

W Balladach i romansach co i rusz dzieje się coś niesamowitego. Wydarzenia tego typu z reguły polegają albo na przemianie (czasem odwracalnej, czasem nie), albo na zniknięciu. Szczególnie interesujące jest to, że zarówno przemiana, jak i nadnaturalne zniknięcie odbywają się w obecności świadków – i […]

Wyzwanie

Przed wyzwaniami stają przede wszystkim męscy bohaterowie Ballad i romansów. Muszą oni lub chcą uczynić coś trudnego: podnieść rękawiczkę rzuconą pomiędzy dzikie zwierzęta (Rękawiczka), dochować przysięgi pomimo pokusy (Świtezianka), znaleźć prawdziwego przyjaciela (Tukaj) albo – będąc […]

Zbrodnia

W świecie cyklu prawdziwa zbrodnia przydarzyła się raz, bardzo dawno temu. Opowiada o niej ballada Lilije, której akcja dzieje się w głębokim średniowieczu. Niewiele też brakowało, żeby – w innych utworach – doszło do dwu kolejnych zbrodni: kupca i jego dzieci […]

Zniknięcie

Ludzie znikają w Balladach i romansach w sposób naturalny (odchodzą z chłodną pogardą jak Emrod w Rękawiczce, zwiewają w podskokach jak Mefistofeles w Pani Twardowskiej, wyjeżdżają nieszczęśliwi jak pasterz w Dudarzu), ale znikają też w sposób – z naszej perspektywy – niewytłumaczalny. Najczęściej takie […]