Cykl

Czternaście utworów składających się na Ballady i romanse zajmuje w Poezyach wydzielone miejsce, pomiędzy Przemową (czyli przedmową) a Wierszami różnymi. Taka specyficzna całość, złożona z utworów, które mają ze sobą wiele wspólnego,  ale mogą też funkcjonować osobno, nazywa się cyklem. Ballady i romanse są cyklem szczególnym, romantycznym.

Rozgrywają się one w tym samym, bliskim Mickiewiczowi świecie, wśród podobnych, bliskich Mickiewiczowi ludzi (patrz: MIEJSCA I POSTACI), w tym samym, współczesnym Mickiewiczowi czasie –  pojawiają się  jednak wyjątki. Na przykład akcja Pani Twardowskiej rozgrywa się w karczmie, o której wiemy tylko, że nazywa się Rzym, a akcja Rękawiczki i Lilij w bliżej nieokreślonej przeszłości, sprawiającej wrażenie średniowiecza. Są, jak wskazuje tytuł cyklu oraz podtytuły poszczególnych utworów, balladami lub romansami – ale to też znajdziemy wyjątki . Niektóre z nich nie mają bowiem  podtytułu (Pierwiosnek, Romantyczność, Do przyjaciół), a wspomniana już Rękawiczka nosi podtytuł Powiastka (z Szyllera).

Nie ma oczywiście powodu, by wymagać od ogniw jakiegokolwiek cyklu podobieństwa takiego, jakie łączy kredki z jednego kompletu, różnokolorowe, ale zarazem bliźniaczo podobne kształtem, grubością, długością itd., warto jednak np. w nieregularności podtytułów Mickiewiczowskich Ballad i romansów (i powiastki, i utwory pozbawione podtytułu określającego gatunek) dostrzec coś istotnego dla całej jego poezji i romantyzmu w ogóle. Najwyraźniej chyba widać to w Tukaju albo probach przyjaźni.

Tukaj jest jedenastym ogniwem cyklu. Jego podtytuł brzmi Ballada we czterech częściach, co wygląda na błąd, jako że utwór ten ma tylko dwie części! Plany napisania kolejnych pozostały niezrealizowane, Mickiewicz wydawał jednak Tukaja z tym samym podtytułem także później, co sprawia, że nie można uznać tej niezgodności za pomyłkę. A skoro nie pomyłka, nie błąd, to – manifestacja! Ale manifestacja czego? Po pierwsze, wolności twórczej, która daje poecie prawo zwodzenia swoich czytelników (zob. CZYTELNIK). Po drugie, niezależności wobec wzorców i autorytetów z przeszłości, wymagań takich jak te, zgodnie z którymi tragedia powinna mieć pięć aktów, sonet czternaście wersów, a epopeja najlepiej dwanaście ksiąg.

Po trzecie wreszcie – i to jest kolejna bardzo ważna rzecz – sprzeczność między zapowiadaną w podtytule a zrealizowaną w tekście Tukaja liczbą części zapowiada, że romantyzm nie zgadza się z Owidiuszem, który twierdził, że to koniec wieńczy dzieło. Tekst romantyczny może nawiązywać – na przykład tytułem – do nieistniejącej całości, może być demonstracyjnie nieukończony, może mieć charakter szkicu itd. Najważniejszym utworem  Mickiewicza  napisanym w ten sposób są oczywiście Dziady. Wydany w roku 1823 drugi tom Poezyj zawierał drugą oraz czwartą część tego poematu dramatycznego, część trzecia powstała niemal dekadę później i została opublikowana w 1833, część pierwsza  natomiast nigdy nie została ukończona.  Dodatkowo każda z tych części wydaje się zupełnie odrębnym utworem i niełatwo jest stwierdzić, co poza tytułem je łączy.

Myśląc o rozmaitości utworów tworzących Ballady i romanse, o braku konsekwencji w podtytułach i o problemie z  numeracją  części Tukaja, należy przede wszystkim pamiętać o kolejnym wymiarze romantycznej rewolucji: romantyzm uwolnił artystę od przymusu określonego kształtu dzieła, pozwolił mu zmieniać formy zastane, a także eksperymentować z pojęciami całości i części. W ten sposób tekst nieskończony (tzn. nieukończony) zyskiwał niespodziewany związek z nieskończonością.

Skip to content